سدسازی در ترکیه

 

برای ما در ایران قابل قبول نیست کشور ترکیه اقداماتی را در حوزه سدسازی انجام بدهد و نتیجه آن مشکلاتی برای مردم ایران و منطقه شود و همچنین در میزان ورود آب به کشور تاثیر منفی بگذارد. هیچ قرارداد دوطرقه‌ای بین ایران و ترکیه در حوزه سدسازی وجود نداشته است. مقامات دولت ترکیه می‌گویند، سدسازی‌های ما در مناطق کوهستانی است و صرفاً برای مصارف برق آبی است. مراتب اعتراض به ترکیه اعلام شده و وزیر خارجه ترکیه در این رابطه گفت ما هیچ نیازی به این آب نداریم و آب را در زمستان ذخیره و در تابستان آن را رها می‌کنیم. نباید بگذاریم برخی از کشور‌های از جمله ترکیه از فضای عدم وجود یک ساز و کار بین المللی در راستای تغییر شرایط زیست محیطی چه در ایران و چه در عراق استفاده کنند. وی در خصوص اینکه چرا ایران از ترکیه شکایت بین المللی نمی‌کند، گفت: اگر ترکیه جزو کنوانیسیون ۱۹۹۷ نیویورک بود می‌توانستیم موضوع را پیش ببریم؛ اما آنچه که امروز در اختیار است از طریق تشکیل کمیته مشترک مرزی و همچنین مناسبات و دیپلماسی دوجانبه است که می‌توان از این طرق این مسئله را پیگیری کرد. ترکیه در سال های اخیر سرمایه گذاری کلانی را در گسترش سدسازی و توسعه منابع آبی در مناطق شرقی انجام داده و در مقابل کشورهای همسایه که زندگی آنها به این رودخانه ها وابسته است، بویژه عراق و سوریه مطابق قوانین و عرف، خواستار تعهد و مسئولیت پذیری آنکارا در برابر مقررات بین المللی هستند. مساله آب های فرامرزی ترکیه که به کشورهای همسایه وارد می شود از دهه ۱۹۷۰ و پس از پروژه عظیم «گاپ» که در چارچوب آن برخی از بزرگترین سدهای جهان در این منطقه بر روی رودخانه های مختلف به ویژه دجله و فرات احداث شد و یا در دست احداث است، به معضل عمده در روابط ترکیه با همسایگان سوری و عراقی و به تبع آنها ایران تبدیل شده است. ترکیه در قراردادهای دوجانبه با سوریه و عراق میزان دبی آب از این کشور به سوریه و عراق را تعیین کرده است، ولی به دلایل مختلف گفته می شود که با وجود این قراردادها میزان آبی که از ترکیه به سوریه و عراق داده می شود، رعایت نشده است. در سال های گذشته نیز آنکارا توجه خود را معطوف بخش های شرقی این کشور و ساخت سد و نیروگاه بر روی رودخانه های شرق ترکیه از جمله رود ارس کرده است. رودخانه ارس که در چهار کشور ترکیه، ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان جاری است از کوه های بینگول ترکیه سرچشمه می گیرد و با گذر از خاک ترکیه در جمهوری آذربایجان، ایران و ارمنستان نیز جاری است و از طریق رودخانه مرزی ارس به دریای خزر می ریزد. این رودخانه علاوه بر اینکه مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهد در برخی مناطق مرز مشترک ترکیه و ارمنستان را نیز تشکیل می دهد. در داخل خاک ترکیه بر روی رودخانه ارس شش سد و یا نیروگاه آبی با ظرفیت ۲۳۱ مگاوات ساخته شده است. میزان برق تولیدی این سدها و یا نیروگاه های آبی ۰.۵۵۳ درصد برق تولیدی و ۰.۱۶۲ درصد برق مصرفی ترکیه را تشکیل می دهد. این رودخانه از جمله مهمترین رودخانه های جاری در مناطق شرقی ترکیه است و برروی این رودخانه «نیروگاه آبی قارص» با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۳۵۵ میلیون و ۲۹ مگاوات ظرفیت تولید برق، نیروگاه آبی سراپ با ظرفیت آبگیری ۱.۲۲۷ میلیون و تولید ۲۹ مگاوات، نیروگاه آبی نارین کاله با ظرفیت آبگیری ۱.۱۷۱ میلیون و ظرفیت تولید ۳۴ مگاوات، نیروگاه و سد صفاکوی با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۰۵۶ و تولید ۳۳ مگاوات، نیروگاه آبی سنا با طرفیت آبگیری ۱.۰۴۸ میلیون و تولید ۲۱ مگاوات و سد و نیروگاه آبی کاراکورت با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۳۷۸ و تولید ۹۷ مگاوات برق موجود است. نیروگاه ها و سدهای موجود همگی در استان قارص ترکیه جای دارند. علاوه بر نیروگاه ها و سدهای یاد شده در استان قارص نیروگاه و سد یاغمور با ظرفیت تولید ۲۴ مگاوات انرژی برق در حال ساخت است. ترکیه برنامه ریزی برای احداث نیروگاه های آبی پینار با حداقل ظرفیت آبگیری ۱.۹۳۰ و ظرفیت تولید شش مگاوات برق، سد و نیروگاه آبی گزه با حداقل میزان آبگیری ۱.۸۴۰ و ظرفیت تولید ۱۷ مگاوات انرژی برق، نیروگاه آبی سویلمز با ظرفیت تولید ۳۶ مگاوات برق در استان ارزروم و نیروگاه و سد توزلوجا با حداقل ظرفیت آبگیری ۹۵۲ میلیون و تولید ۲۰ مگاوات انرژی برق در استان ایغدیر را نیز برنامه ریزی کرده است.

 

نیروگاه برق آبی ترکیه

 

این سد با هدف تولید انرژی برقابی احداث شده و برق تولیدشده توسط نیروگاه سد، سالانه بالغ بر 1.5 میلیارد دلار درآمد برای اقتصاد ترکیه خواهد داشت. ارتفاع این سد از بستر رودخانه 135 بوده و با شش توربین تولید برق و نیروگاه نصب‌شده آن به قدرت هزارو 200 مگاوات، قادر است سالانه چهارمیلیاردو 120 میلیون کیلووات ساعت برق تولید کند که با راه‌اندازی کامل نیروگاه نصب‌شده این سد، چهار درصد انرژی برقابی ترکیه از طریق نیروگاه این سد تأمین و تولید خواهد شد و به همین علت این پروژه برای ترکیه بسیار مهم و حیاتی است. این پروژه با صرف 1.5 میلیارد یورو احداث شده و در مدت زمان کوتاهی هزینه صرف‌شده را از طریق تولید انرژی برق جبران خواهد کرد. با این همه آغاز آب‌گیری و مراحل ساخت این سد حتی در خود کشور ترکیه هم اعتراضات و واکنش‌هایی را به دنبال داشته است و این‌طور نیست که آنجا هم همه موافق این پروژه باشند. فعالان محیط‌زیستی و همچنین مردم حدود 200 روستایی که با آغاز آب‌گیری سد زیر آب خواهند رفت و مجبور هستند به اجبار خانه و کاشانه صدهاساله خود را ترک کنند، از جمله معترضان به این سد در ترکیه هستند. مساله آب های ترکیه که به کشورهای همسایه جاری هستند از دهه ۱۹۷۰ و پس از پروژه عظیم «گاپ» که در چارچوب آن برخی از بزرگترین سدهای جهان در این منطقه بر روی رودخانه های مختلف به ویژه دجله و فرات احداث شد و یا در دست احداث است به یک معضل در روابط ترکیه با همسایگان سوری و عراقی و به تبع آنها ایران تبدیل شده است. معضل آب به ویژه در منطقه خاورمیانه از دیرباز وجود داشته و خشکسالی های اخیر به موازات افزایش جمعیت و گسترش مناطق زیرکشت در کشورهای منطقه این مساله را اکنون به شکل بحرانی بروز داده است. ساخت سد از سوی ترکیه برروی رودخانه های مرزی هم کاربرد در سیاست داخلی دارد و هم به عنوان یک اهرم فشار در روابط آنکارا با کشورهای دیگر مورد استفاده قرار می گیرد. به دلیل اینکه سرچشمه بسیاری از رودخانه هایی که در کشورهای سوریه و عراق جاری است در خاک ترکیه است، این کشور در مقاطع زمانی مختلف از این مساله به عنوان یک اهرم فشار استفاده کرده است و در زمان حاضر نیز به نظر می رسد مساله رودخانه ارس به عنوان یکی از اهرم های فشار از سوی دولت آنکارا به کار برده می شود.